เครื่องมือทางภูมิศาสตร์

•เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ หมายถึง สิ่งที่ใช้ในการศึกษาข้อมูลทางภูมิศาสตร์ เกี่ยวกับ ตำแหน่ง ทำเลที่ตั้ง การกระจาย ขอบเขต ความหนาแน่นของข้อมูล และปรากฏการณ์ต่าง ๆ 

1.  แผนที่ (Map)

     •    หมายถึง สิ่งที่แสดงลักษณะภูมิประเทศของพื้นผิวโลก โดยนำมาแสดงบนพื้นที่ราบด้วยการย่อส่วนให้มีขนาดเล็กลง ด้วยการใช้สี  เส้น  เครื่องหมาย  สัญลักษณ์  ทิศ  และมาตราส่วนที่กำหนดขึ้นมาแทนลักษณะภูมิประเทศจริง

ประเภทของแผนที่

     1. แผนที่ทั่วไป เป็นแผนที่ที่แสดงลักษณะโดยทั่วไปได้แก่แผนที่แสดงลักษณะภูมิภาคต่างๆ โดยจะแสดงด้วยสี เพื่อให้เห็นความแตกต่างของลักษณะแผ่นดิน

2. แผนที่อ้างอิง เป็นแผนที่ที่ใช้เป็นหลักในการทำแผนที่ชนิดอื่น ๆ แผนที่อ้างอิงที่สำคัญ ได้แก่                      

• แผนที่ภูมิประเทศ คือ แผนที่ที่ใช้แสดงลักษณะภูมิประเทศบนพื้นผิวโลก เช่น ที่ราบ 

ที่ราบสูง เนินเขา แม่น้ำ เกาะ ถนน เมือง

• แผนที่ชุด คือ แผนที่หลายเเผ่นที่มีมาตราส่วนและรูปแบบเป็นอย่างเดียวกัน และครอบคลุมพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งโดยเฉพาะ    

    3. แผนที่เฉพาะเรื่อง เป็นแผนที่ที่แสดงลักษณะเฉพาะตามจุดมุ่งหมาย เช่น แผนที่ แสดงป่าไม้

     แผนที่แสดงเส้นทางคมนาคม แผนที่แสดงแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ เป็นต้น สามารถแบ่งได้ดังนี้     

      3.1 แผนที่รัฐกิจ (political map) คือแผนที่แสดงอาณาเขตทางการปกครอง เช่น เขตจังหวัดหรือ ประเทศ

      3.2 แผนที่ภูมิอากาศ (climatic map) เป็นแผนที่สำหรับแสดงข้อมูลด้านภูมิอากาศโดย 

      เฉพาะ  เช่น  แผนที่เขตภูมิอากาศของโลก แผนที่ปริมาณฝนเฉลี่ยของประเทศไทย

     3.3 แผนที่ท่องเที่ยว (tourist map) เป็นแผนที่ที่จัดทำขึ้นเพื่อแนะนำสถานที่นั้นเพื่ออำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยว

 องค์ประกอบของแผนที่

     1 ชื่อแผนที่ ( map name )

     2 .ทิศทาง ( direction )

      3. สัญลักษณ์  (symbol) และคำอธิบายสัญลักษณ์ (legend) เป็นเครื่องหมายที่ใช้แทนสิ่งต่างๆ ในภูมิประเทศจริง 

4.  สี     เป็นสัญลักษณ์ที่ใช้แทนรายละเอียดหรือข้อมูลต่างๆ ของแผนที่  สีที่ใช้เป็นมาตรฐาน มี 6 สี ดังนี้

   •สีแดง       ใช้แสดง    ถนนและเส้นทางคมนาคม                

   •สีเขียว      ใช้แสดง    บริเวณพื้นที่ป่าไม้และพื้นที่ราบ                

   •สีน้ำเงิน     ใช้แสดง   บริเวณที่เป็นน้ำ เช่น แม่น้ำ ลำคลอง มหาสมุทร  

  • สีน้ำตาล   ใช้แสดง    ที่สูงและเทือกเขา                

  • สีดำ          ใช้แสดง    สถานที่ที่มนุษย์สร้าง

  •สีเหลือง       ใช้แสดง   ที่ราบสูง

5. มาตราส่วน ( map scale ) เป็นอัตราส่วนระหว่างระยะทางที่ย่อส่วนมาลงในแผนที่กับระยะทางจริงในภูมิประเทศ มี 3 ลักษณะ ได้แก่

1. มาตราส่วนแบบเศษส่วน   แสดงด้วยอัตราส่วน 1 50,000

หรือ 1/50,000 หรือ 1:5,000 หมายความว่า ระยะทาง 1 ส่วนในแผนที่เท่ากับระยะทาง 50,000 ส่วนบนพื้นผิวโลก

2. มาตราส่วนคำพูด เช่นถ้ามาตราส่วนแบบเศษส่วนกำหนดว่า 1:5,000 มาตราส่วนคำพูดคือ 1 เซนติเมตร เท่ากับ 0.5 กิโลเมตร หรือ 2 เซนติเมตร เท่ากับ 1 กิโลเมตร

3.มาตราส่วนเส้น หรือมาตราส่วนรูปแท่ง คือ มาตราส่วนที่แสดงด้วยเส้นหรือรูปแท่งที่มีเลขกำกับไว้ เพื่อบอกความยาวบนแผนที่แทนระยะทางจริงบนพื้นผิวโลก

•6. พิกัดภูมิศาสตร์ คือ ค่าละติจูด และลองจิจูด

ประโยชน์ของแผนที่

   •ใช้ในการศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับพื้นที่ต่างๆ

   •ใช้ในการวางแผน เช่น การก่อสร้างโครงการขนาดใหญ่

   •ใช้ในการเดินทางและสำรวจ